Nie dajcie sobie tego wmówić
Do niedawna głównym wrogiem reform klimatycznych były korporacje, które przez lata blokowały je dezinformacją i...
Szare klocki, szklane klatki, depresyjne budynki niszczące ludzkiego ducha – krytykom architektury nowoczesnej nie brakuje...
W Polsce trwa uśmiechnięta czystka. A może nawet – kto wie? – aksamitna rabacja… Co prawda nie brak malkontentów,...
Znaczna część zachodniej lewicy tkwi w przeświadczeniu, że trzeba możliwie szybko dogadać się z Rosją. My ciągle powtarzamy, że to niemożliwe,...
Ostatnie protesty rolników budziły skojarzenia z czasami Andrzeja Leppera. To z pewnością największa mobilizacja rolników od czasów wejścia Polski do...
B. Gajdzik, A. Janociński, A. Magiera: Jak się zakłada związek w instytucji kultury?
Tomasz Kozak: Na pohybel wielonarodowym wampirom. Jakiej popkultury potrzebuje lewica
Paweł Jędral: Diuna jak Palestyna
Agnieszka Wiśniewska: Kos. Bohater z podręcznika, który został ziomkiem
Galopujący Major: "1670" - serial, który może odmienić polską telewizję
Jarosław Pietrzak: Napoleon, któremu o nic nie chodziło
Żadna książka nie analizuje ludzkiego wkładu do pracy rodzinno – domowej z perspektywy obu płci dogłębniej i bardziej wyczerpująco niż to prowokujące i ważne studium dynamiki przemian w obrębie podziału obowiązków domowych wśród par, w których oboje pracują – tak o jednym z najnowszych bestsellerów w Stanach Zjednoczonych, The second shift, autorstwa Arlie Russell Hochschild przy współpracy z Anne Machnung napisał „Newsday”. Obie autorki zajmują się naukowo refleksją socjologiczną. Arlie Russel Hochschild jest profesorką socjologii Uniwersytetu Berkeley. Hochschild jest również autorką takich pozycji jak:The manager hart, The time bind, Commercialization of Intimate life: Notes from Home and Work oraz książki Global Woman we współpracy z Barbarą Ehrenreich. Pisuje artykuły m. in. do: „Harper’s Mother Jones”, „Psychology today” czy „New York Times Book Review”.
Anne Machnung zajmuje się pracą naukową na Uniwersytecie Kalifornijskim. Oprócz pomocy przy powstaniu „The Second Shift” Machnung jest stałą autorką artykułów o szkolnictwie wyższym, pracy i rodzinie w miesięczniku „Change” oraz „Feminist Studies”.
Kiedy The Second Shift po raz pierwszy opublikowano w 1989 roku, nazwano ją the scream in the dark („Seattle Post Intelligenter”) oraz a brillant urgently needed analysis of the working woman who has it all (Betty Friedan). “The New York Times Book Review” uznał ją za najlepszą dyskusję o kwintesencji domowych relacji naszych czasów. Magazyn „Parenting” z kolei napisał, że The Second Shift dowodzi, jak wiele jeszcze ruch kobiecy ma do wywalczenia.
Arlie Hochschild była jedną z pierwszych badaczek, które zaczęły poszukiwać odpowiedzi na pytanie, jak pary dwojga pracujących małżonków (choć nie tylko)[1] negocjują podział obowiązków. W czasie opublikowania książki wielu ludzi było zaskoczonych tym, że kobiety są wciąż odpowiedzialne za większość prac domowych oraz wychowanie dzieci, nawet jeśli pracują również poza domem. Oczywiście następne lata po wydaniu książki przyniosły zmiany jeśli chodzi o pozycję kobiet i obowiązki związane z ich domniemywanymi rolami matek oraz żon, dlatego najnowsza edycja The Second Shift zawiera wprowadzenie, opisujące przemiany sytuacji kobiet..
Ciekawe jednak jest nie tyle, w jaki sposób zmieniła się sytuacja kobiet jeśli chodzi o podział obowiązków domowych, ale jakimi czynnikami ta sytuacja jest i była kształtowana, choćby te czynniki również były podatne na zmiany.
Negocjacja obowiązków domowych – jak ją zbadać?
Annie Russel Hochschild zainteresowała się tematyką negocjacji obowiązków domowych po tym jak zaobserwowała problem podziału obowiązków domowych w swoim życiu małżeńsko – rodzinnym. W trakcie swojej kariery naukowej na Uniwersytecie Berkeley została matką, sytuacja ta jednak stała się dla niej utrudnieniem, momentami przeszkodą w prowadzeniu dalej pracy naukowej. W zasadzie przyjęła na siebie cały ciężar obowiązku opieki nad dzieckiem, co doprowadziło między innymi do sytuacji, w której była zmuszona zabierać swe dziecko ze sobą na uczelnię. Co w tym czasie robił jej mąż?
Inspiracja własną sytuacją życiową spowodowała głębsze zainteresowanie tym, jak sytuacja kobiet i obowiązków związanych z ich rolami wygląda w przypadku innych par małżeńskich czy rodzin. Socjolożki przeprowadziły wywiady z pięćdziesięcioma parami małżeńskimi oraz obserwacje uczestniczące w piętnastu domach Na początku rozpoczęły badanie robotnic, studentek i przedstawicielek zawodów sprofesjonalizowanych, jak doktorantki, profesorki czy sekretarki, dziennikarki, lekarki w Berkeley, w późnych latach siedemdziesiątych. W latach 1980 - 1983 badaczki obserwowały życie małżeńsko – rodzinne, uczestnicząc w życiu domowym poszczególnych badanych małżeństw, jadając wraz z nimi posiłki, uczestnicząc w spędzaniu wolnego czasu, rozmawiając z sąsiadami tych rodzin, ich przyjaciółmi, nauczycielami lub nauczycielkami dzieci, itp. Badaczki rozmawiały również z mężczyznami i kobietami, którzy nie żyli w związkach dwojga pracujących małżonków[2] (czyli z parami pozostającymi w nieformalnych związkach typu konkubinat), z rozwiedzionymi rodzicami, żyjącymi niegdyś w tzw. two – job marriages [3], oraz z tradycyjnymi małżeństwami. Pytania, jakie badaczki zadawały dotyczyły głównie tego, kto w domu wykonuje poszczególne obowiązki: kto gotuje, kto odkurza, kto ścieli łóżko, kto podlewa kwiaty, kto wysyła kartki na święta do rodziny, kto myje samochód, kto reperuje poszczególne urządzenia w domu, kto płaci rachunki, kto dba o ogród, kto planuje podział obowiązków w domu, kto troszczy się o takie sprawy jak obcięcie paznokci dziecka czy jego samopoczucie, a kto dba o wystrój mieszkania.
Na te i na wiele innych pytań znajdujemy odpowiedzi na kartach tego obszernego studium pożycia małżeńsko – rodzinnego, śledząc po kolei opisy przebiegu „codzienności” u badanych par.
Odwiedziny w amerykańskich domach
Evan i Nancy Holts, Ann i Robert Myerson, Frank i Carmen Delacorte, Peter i Nina Tanagawa, Seth i Jessica Stein, Anita i Ray Judson, Greg i Carol Alston, Barbrara i John Livingston – oto pary, z których historiami zapoznajemy się na kartach książki. Począwszy od analizy dzieciństwa małżonków, pierwsze wspólne randki, wybory związane z dalszym życiem po przebieg zwykłego dnia, od momentu wstania z łóżka, odprowadzenie dzieci do szkoły, powrót z pracy, zakupy, obiad, wieczorne zajęcia, położenie dzieci do łóżka. Czasem autorki nie skąpią nam nawet relacji z pożycia seksualnego małżonków.
Nieistotne jest jednak, o którym konkretnym małżeństwie czytamy, ponieważ każda z tych par stanowi po prostu egzemplifikację pewnych ogólniejszych zjawisk czy problemów, z których podstawowe dla tej książki to odpowiedzi na pytania: Czy istnieje coś takiego jak druga zmiana w przypadku pracy wykonywanej w domu (takiej jak np. opieka nad dzieckiem czy przygotowywanie obiadu)?, Dla kogo praca w domu to pierwsza zmiana, dla kogo druga zmiana?, Kto w domu jest odpowiedzialny za poszczególne czynności związane z drugą zmianą?[4]
Badaczki spędziły wiele czasu w poszczególnych domach badanych par małżeńskich i rodzin, w swej książce nie zawarły jednak opisów wszystkich badanych sytuacji czy odwiedzonych domów, ale dokonały selekcji moim zdaniem najciekawszych przypadków. Wskazują więc dzięki temu na różnice między rodzinami opartymi na związkach egalitarnych, tradycyjnych, między członkami i członkiniami rodzin wychowywanymi w dzieciństwie w domach tradycyjnych bądź egalitarnych, z naciskiem na to, jak owe wzorce wyniesione z procesu socjalizacji miały później przełożenie na pożycie małżeńsko – rodzinne tych osób.
Zaskakujące jest, w jaki sposób Arlie Hochschild dokonuje analizy mitów występujących w poszczególnych badanych parach małżeńskich, innymi słowy jak „odziera” wspólne pożycie tych par ze wspierających i spajających je mitów. W małżeństwie Holts’s, starania żony Nancy aby wcielić strategię egalitarnego podziału obowiązków domowych (mit niespełniony) przeinaczały i ukrywały w rzeczywistości fakt, że to właśnie Nancy wykonuje the second shift. W małżenstwie Delacorte’s żona przyjmowała z pokorą fakt bycia odpowiedzialną za wykonywanie prac domowych, jednak oboje małżonków „ukrywało” tę prawdę i oscylowało ku egalitarnemu podziałowi obowiązków, jako że mąż, Peter, robił „za żonę” wszystko to, czego ona rzekomo nie potrafiła albo oboje wiedzieli, że on zrobi to lepiej. Małżeństwo Tanagawa z kolei ukrywało przed sobą prawdziwy powód tego, dlaczego to ona a nie on wykonuje większość, jeśli nie wszystkie obowiązki domowe – otóż mąż Peter albo nie był ogóle zainteresowany pomocą żonie, albo w ogóle nie czuł i nie widział potrzeby zajmowania się czymkolwiek, co by dotyczyło domu lub wychowania dziecka, albo po prostu w pogoni za swą karierą nie miał i nie chciał poświęcać czasu na cokolwiek innego – w tym wypadku na dom i rodzinę. To był więc prawdziwy powód braku zainteresowania i nie wykonywaniem przez Petera jakichkolwiek prac związanych z the second shift. Natomiast w małżeństwie Stein żadne ze współmałżonków teoretycznie nie mogło wykonywać większości prac domowych, ponieważ zarówno Jessica jak i jej mąż Seth pracowali tak samo ciężko i długo, oboje więc większość czasu spędzali poza domem i mieli prawo w równym stopniu czuć się zmęczonymi i zniechęconymi do wykonywania the second shift. Jednak jak wynika z obserwacji Arlie Russel Hochschild, to właśnie Seth „oficjalnie” nie był w domu, więc praktycznie nie mógł wykonywać żadnych obowiązków związanych z the second shift, Jessica natomiast „nieoficjalnie” pozostawała w domu (she stayed at home) i to ona brała na siebie cały ciężar obowiązków domowych. Praktyka dnia codziennego była zupełnie oderwana więc od teorii, w której zarówno mąż jak i żona – czyli oboje, nie mieli czasu na zajmowanie się w większej mierze czynnościami domowymi.
Mity, utrwalane codziennością pożycia małżeńsko – rodzinnego poszczególnych badanych małżeństw, miały i mają więc za zadanie w poszczególnych przypadkach usprawiedliwiać i racjonalizować taki a nie inny podział obowiązków domowych. W przypadku poszczególnych par doszło nawet do sytuacji, w której dla kobiet – żon i matek, jakikolwiek udział ich partnerów w the second shift uzasadniany był w różny sposób, lecz bynajmniej nie powinnością i poczuciem obowiązku. Kiedy Evan Holt przygotowywał wspólny obiad, dla jego żony Nancy oznaczało to, że ją kocha. Kiedy Robert Myerson gotował obiad, Ann miała poczucie winy, że jej mąż traci cenny czas w trakcie którego mógłby bardziej zadbać o swoją karierę, czyli tym samym o zabezpieczenie materialne swojej rodziny. Ann martwiła się więc o to, że niedostatecznie dba o bezpieczeństwo finansowe rodziny, kiedy mąż odciąża ją w jej obowiązkach. Kiedy Frank Delacorte robił pesto, oznaczało to dla niego i jego żony, że Carmen prawdopodobnie nie potrafi zrobić tej potrawy lub nie zrobi jej tak dobrze jak Frank. Kiedy Ray Judson przygotowywał sos barbeque, dla jego żony Anity oznaczało to, że Ray po prostu lubi przygotowywać sos barbeque, nie jednak że chce pomóc swojej żonie. Kiedy Seth i Jessica jedli obiad sporządzony przez ich kucharkę, Jessica traktowała tę sytuację jakoby kucharka była opłacana z jej pensji, natomiast posiłek – jedzenie, z pensji Setha. Innymi słowa nawet jeśli oboje małżonków zatrudniało wspólnie pomoc domową, to zrozumiałe było niejako samo przez się, że koszty tego tak czy owak powinna pokryć Jessica, ponieważ to ona nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, ze względu na to, ze zamiast wykonywać the second shift jako the first shift wykonywała tylko the first shift.
Z powyższego wynika znacznie ogólniejszy wniosek: odczucia i wizje niektórych osób co do obrazu relacji jakie mają zachodzić w poszczególnych małżeństwach czy związkach oscylują w kierunku egalitarnego lub tradycjonalnego modelu. Stąd czasami żony przyjmują ulegle i bez oporów tradycyjny charakter relacji, czasem jednak starają się wprowadzić w swoich małżeństwach równy podział obowiązków domowych. Czasem natomiast mężczyźni narzucają żonom tradycyjne role matek i gospodyń domowych, dla nich zdecydowanie wygodniejszy. Autorki The second shift próbują uzasadnić taki stan rzeczy odwołując się do procesu socjalizacji, w którym niektóre jednostki, teoretycznie późniejsi mężowie i żony, ojcowie i matki, powielają w swym życiu małżeńsko – rodzinnym schematy postępowania zaobserwowane w domu lub otoczeniu w czasie swego dzieciństwa oraz dojrzewania. Ciekawe jest to, że często dorośli ludzie chcą żyć tak, aby nie powielać niekorzystnych ich zdaniem wzorców zaobserwowanych w życiu swych rodziców, ponieważ doświadczenie ich rodziców uczy, jakich sytuacji życiowych należy unikać. Dowodem na to jest przykład Anity Judson, która była wychowywana przez swą samotną matkę, opuszczoną przez męża po tym, jak dowiedział się, ze jest ona w ciąży z pracującym u nich farmerem. Kazał jej odejść z domu wraz z ich wspólnymi dziećmi – My father wasn’t moving out of that house. He said he was going to stay there and die. He felt like he was nothing. In the end he starved himself to death.[5] Mama Anity sama ze swą czwórką dzieci rozpoczęła dwie prace jako pomoc domowa - jedną zmianę poranną a drugą wieczorną. Siedem lat później ponownie wyszła za mąż, za robotnika fizycznego z szóstką dzieci z poprzedniego małżeństwa. Doświadczenie życiowe kazało jej jednak skierować takie słowa do swej dorosłej córki w dniu jej ślubu: So you are a woman now. So you have got to think about yourself, your work. Always keep your own bank account. If you have a man around, you don’t know if he’s going to jump up and leave you and you’ll be stuck with four or five kids.[6] Po obserwacji doświadczenia matki Anita nie tylko jednak postanowiła, że sama nikt nie dopuści do sytuacji, w której będzie zdana tylko na męża, ale też nie potrafiła nigdy na tyle zaufać mężczyźnie, aby nawet w pełni dzielić z nim swe uczucia – I can handle the usual thing – being housekeeper, cook, and mother – that’s fine. But having a man around, having to share my feelings with him – it’s hard for me to adjust to that. Like with my husband right now.[7]
Doświadczenia kobiet i mężczyzn opisane na kartach tej książki mogą stać się zatem wskazówkami dla czytelników i czytelniczek. Choć bynajmniej sama książka nie miała być poradnikiem, lecz socjologiczną analizą. Jednak im bliżej socjologiczna analiza problemów życia codziennego, tym łatwiej doszukiwać się w niej jakichś rozwiązań, popartych dodatkowo naukowym wyjaśnieniem.
Może czas zastanowić się, jak często błędnie kobiety i mężczyźni interpretują swe zachowanie w stosunku do siebie nawzajem?
Po co nam the second shift?
Po co w ogóle wydzielać ze słownika takie pojęcie jak the second shift – druga zmiana? Po co nazywać czynności wykonywane w większości przez kobiety w małżeństwach ich drugą zmianą? Czy to w ogóle jest jakiś rodzaj pracy w rodzaju klasycznej „zmiany” (shift), tyle że wykonywanej po „odrobieniu” pierwszej zmiany?
Myślę, że powstanie tego studium, i to „już” lub niestety „dopiero” pod koniec lat 90 – tych, ale na podstawie badań rozpoczętych w latach siedemdziesiątych, to konieczność i oczywisty skutek rozwoju problematyki gender oraz zainteresowania prawami kobiet nie tylko w sferze publicznej, ale i prywatnej. Prywatnej, czyli związanej między innymi z życiem małżeńsko – rodzinnym lub partnerskim. W sferze publicznej kobiety już dawno uzyskały wszelkie prawa, przynajmniej formalnie. Natomiast sfera prywatna nie ulega żadnym arbitralnym przekształceniom. Trudno bowiem zapanować nad procesem socjalizacji pierwotnej, która przyczynia się do dyskryminacji kobiet, tych pracujących zawodowo, w sferze prywatnej. Dyskryminacją jest tu wykonywanie przez kobiety the second shift, mimo że przecież „formalnie” posiadają tylko jedną pracę. Zjawisko to, niewątpliwie niekorzystne dla kobiet, powinno być moim zdaniem jednym z głównym problemów, jakimi zajmuje się dyscyplina gender studies. Nie widzę dyskryminacji kobiet tam, gdzie realizują one w swych domach czy relacjach „tradycyjne” role, zgodnie ze swą potrzebą, określając w ten sposób swoje miejsce i pozycję. Jednak wobec przemiany społeczeństwa ponowoczesnego nie mamy już do czynienia z dylematem – pracować czy zostać w domu, ponieważ w naszym społeczeństwie pracy rozwój zawodowy i realizacja siebie, nie tylko w życiu rodzinnym, to część zarówno męskiej jak i kobiecej roli społecznej. To efekt przemian oczekiwań roli, więzi społecznych i form uspołecznienia. Dlaczego wraz z tymi wszystkimi zmianami społecznymi tak powoli zmieniają się role kobiet?
Ta książka to nie przerażający obraz anormalnych, patologicznych i rzadkich przypadków rodzinno – małżeńskich. To nawet nie przestroga dla kobiet, aby nie wychodziły za mąż (kwestie sensowności istnienia instytucji małżeństwa pozostawiam jako oddzielny temat na przyszłe rozważania). To alarm i wezwanie – dla kobiet, aby były świadome swych praw, gdyż żadna ich rola w społeczeństwie ponowoczesnym nie jest z góry przesądzona, a swoje role i pozycje społeczne ludzie kreują sami; dla mężczyzn – aby nie przejmowali kulturowo ukształtowanego podziału ról społecznych, dla nich zdecydowanie wygodniejszego. Zarówno od kobiet jak i od mężczyzn zależy, na ile pozwolimy sobie kreować siebie w naszym życiu wspólnym lub osobnym.
Arlie Russel Hochschild i Anne Machnung, The second shift, Penguin Books 2003, s. 352.
PRZYPISY:
1. z ang. dual – career couple.
2. z ang. two – job couples.
3. Pary małżeńskie, w których obie osoby pracują.
4. z. ang. the second shift.
5. Hochschild, Annie, R., Machnung, A. (2003) The Second Shift, Penquin Books, s. 196.
6. Mój ojciec nie ruszał się z tamtego domu. Mówił, że tam zostanie i umrze.Czuł się nikim.Pod koniec zagłodził się na śmierć, ibidem, s. 138.
7. Czyli jesteś już kobietą. Więc musisz myśleć o sobie, o swojej pracy.Zawsze miej swoje własne konto bankowe.Jeśli masz mężczyznę przy sobie, nie wiesz, czy on cię nie opuści a ty zostaniesz z czwórką dzieci na karku, ibidem, s. 139.
8. Mogę radzić sobie ze zwyczajnymi rzeczami – być gospodynią domową, kucharką, matką – w porządku. Ale mieć mężczyznę gdzieś wokół, musieć dzielić z nim swoje uczucia – trudno mi przystosować się do tego. Podobnie z moim mężem teraz, ibidem, s. 139.
Karolina Jankowska
Recenzja ukazała się na portalu zieloni.org.pl.
