Zandberg - 1 Maja - niewygodna tradycja

Zandberg: 1 Maja - niewygodna tradycja

[2007-05-01 12:07:42]

W jakich okolicznościach, dlaczego i po co zostało ustanowione Święto Pracy?

1 maja 1886 roku tysiące robotników w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie przerwały pracę na wezwanie związków zawodowych. Celem strajku było wywalczenie 8-godzinnego dnia pracy. 3 maja chicagowska policja otworzyła ogień do strajkujących, zabijając i raniąc wielu z nich. Następnego dnia zwołany został w Chicago, na Haymarket Square, wiec przeciwko brutalności policji.

Przemoc w obronie interesów pracodawców nie była w USA czymś wyjątkowym. Dokładnie rok przed wydarzeniami, które upamiętnia Święto Pracy, chicagowska policja zamordowała dwóch strajkujących kamieniarzy. Na porządku dziennym było pałowanie robotników przez funkcjonariuszy. "New York Times" informował o szczodrości chicagowskich biznesmenów, którzy ufundowali "przydatną broń do rozpędzania protestów" w postaci działka Gatlinga (wczesna forma karabinu maszynowego).

W trakcie pokojowego wiecu na Haymarket Square w stronę policji w dziwnych okolicznościach została rzucona bomba. Do dziś nie wyjaśniono, kto był faktycznym sprawcą tego czynu - jakiś robotnik zdesperowany dokonanym poprzedniego dnia przez funkcjonariuszy morderstwem czy prowokator. Bomba zabiła na miejscu jednego oficera, a wielu raniła. W odpowiedzi policjanci otworzyli ogień do demonstrantów.

Wielu świadków wskazało jako zamachowca Rudolpha Schnaubelta, został on jednak zwolniony z aresztu i wyjechał za granicę. Wiele wskazuje na to, że był tajnym współpracownikiem policji. Przed sądem postawiono natomiast osiem innych osób - chicagowskich związkowców i anarchistów. Skazano ich w parodii procesu na karę śmierci, mimo braku dowodów winy. Ofiarą sądowego morderstwa padło czterech oskarżonych, piąty popełnił samobójstwo. Pozostali trzej zostali po kilku latach uwolnieni.

Święto Pracy ustanowił trzy lata później założycielski kongres II Międzynarodówki. Przedstawiciele organizacji robotniczych, zebrani w Paryżu w setną rocznicę zdobycia Bastylii, postanowili zorganizować międzynarodowe demonstracje na rzecz skrócenia czasu pracy do ośmiu godzin. Jeszcze przed wojną światową 1 Maja rozszerzył swoją formułę, stał się dniem walki o prawa socjalne, demokrację i pokój.

W Polsce 1 Maja świętowano już w 1890 roku, choć zaborcy - zwłaszcza carat - robili, co mogli, aby demonstracje się nie odbywały. W 1892 roku carska policja, wezwana przez łódzkich przemysłowców, zmasakrowała strajkujących robotników. W czasie rewolucji 1905 roku kozacy siłą rozpędzali pierwszomajowe demonstracje, domagające się demokracji i sprawiedliwości społecznej. Pierwszy Maja był nie tylko dniem walki o 8-godzinny dzień pracy, ale także - o polityczną wolność.

1 Maja został ustanowiony niezależnie od istniejących wówczas państw, a nawet przeciw nim. Jednak w XX wieku był on obowiązkowym świętem w wielu niedemokratycznych państwach. Czy to święto nie skompromitowało się?

Święto Pracy w czasach PRL to nie tylko oficjalne przemówienia PZPR-owskich notabli czy gierkowskie festyny. W latach 80. to był dzień robotniczych protestów. W 1982 czy 1983 roku 1 Maja odbywały się wielkie demonstracje nielegalnej Solidarności. To właśnie wtedy krzyczano słynne hasło: Chodźcie z nami, dziś nie biją. W Zachodniej Europie na pierwszomajowych demonstracjach socjaldemokraci, eurokomuniści czy trockiści deklarowali solidarność z prześladowanym ruchem pracowniczym w Polsce. Jeśli posłom PiS 1 Maja kojarzy się tylko ze stalinizmem, to albo mają bardzo krótką pamięć, albo są po prostu hipokrytami.

Sklejanie Święta Pracy z Kim Dzong Ilem i Stalinem, odzieranie go z tradycji robotniczego protestu, nie jest specjalnie oryginalne. Pierwszy zaczął to robić rząd USA, któremu nie na rękę były amerykańskie i robotnicze korzenie święta. W latach 50. "komunistycznemu" Świętu Pracy Stany Zjednoczone przeciwstawiły "patriotyczny" Dzień Prawa (obchodzony właśnie 1 maja). W kontekście wydarzeń, które dały początek Świętu Pracy, powoływanie się na prawo brzmiało zresztą, delikatnie rzecz ujmując, dwuznacznie. Dzisiaj tradycja walki o prawa pracownicze, tradycja demokratycznej lewicy jest wyjątkowo niewygodna dla mantrujących, że jedyną alternatywą dla neoliberalnego kapitalizmu są gułagi. Nie zdziwiłbym się, gdyby pomysł likwidacji Święta Pracy podchwyciła ochoczo Platforma Obywatelska.

Niektórym Święto Pracy przywodzi na myśl PRL-owskie festyny. LPR każe myśleć o tych, którzy "swoją pracą tworzyli wielkość Naszej Ojczyzny". Co znaczy dziś ten dzień dla autentycznej lewicy?

Przede wszystkim smutne przypomnienie, że sprawy, o które walczono sto kilkadziesiąt lat temu, nadal nie zostały załatwione. Ośmiogodzinny dzień pracy, praca dla wszystkich, godne warunki życia, prawdziwa, a nie tylko formalna demokracja... - postulaty wypisywane niegdyś przez PPS-owców na pierwszomajowych transparentach nie straciły niestety na aktualności. Takich praw nie dostaje się w prezencie, trzeba je wywalczyć. I o tym powinien przypominać nam 1 Maja.

rozmawiał Adam Ostolski

Artykuł ukazał się na stronie "Krytyki Politycznej" w dziale "Trzy pytania do...".